Stel je eens voor: je bent op vakantie. Na een bezoek aan een idyllisch stadje of een avontuurlijke hike door de bergen, zoek je voldaan een terrasje op in de zon. Je leunt achterover en voelt hoe de zonnestralen je gezicht verwarmen. Na een tijdje merk je dat je gezicht wel erg warm begint te worden; het begint zelfs te branden. Eenmaal terug in het vakantiehuisje kijk je in de spiegel en schrik je. Heel je gezicht is vuurrood!
Zonnebrand bij bomen
Verbranding door de zon is niet alleen een veelvoorkomend probleem bij mensen, maar ook bij bomen. Zonnebrand treedt op wanneer bomen worden blootgesteld aan intense zonnestraling, met name tijdens extreem warme dagen of na een periode van bewolking. Dat laatste klinkt misschien gek, maar wanneer de bewolking plotseling verdwijnt, stijgt de hoeveelheid UV-straling die de bomen bereikt snel. Deze abrupte toename kan de beschermende mechanismen van de bomen overweldigen, waardoor zonnebrand optreedt. Daarnaast is er vaak veel zonreflectie van verharding, gebouwen en warmtestraling van bijvoorbeeld asfalt. Dit draagt ook bij aan de ontwikkeling van zonnebrand bij bomen.
| Bomen zijn onze natuurlijke parasols.
Hoe ontstaat zonnebrand bij bomen?
Op het heetst van de dag staat de zon op de stam, vaak aan de zuidkant, te bakken. Onder de bast vindt de sapstroom van de boom plaats. De sapstroom werkt als een soort radiator in de boom, maar zorgt normaal gesproken juist voor verkoeling. Bij extreme hitte kan de sapstroom van de boom dit niet aan, wat leidt tot stress en mogelijke schade. Het gevolg hiervan is dat de cellen oververhit raken en de celwand openklapt. Hierdoor sterven de cellen af. Dit wordt ook wel ‘necrose’ genoemd; het afsterven van gezonde, levende cellen. Necrose komt uit het Oudgrieks en is afgeleid van ‘Nekros’, vertaald ‘lijk’. Het gevolg van de necrose is dat de bast openscheurt. Schimmels, paddenstoelen, insecten en vocht(rot) kunnen zich hierin gaan nestelen, waardoor de boom verzwakt en uiteindelijk zelfs kan afsterven.
| Bomen beschermen ons tegen zonnebrand, maar ze hebben ook onze bescherming daartegen nodig.
Bomen die schade hebben opgelopen door schadelijke UV-staling.
Jonge bomen, zwaar gesnoeide bomen en dunne schors
Vooral jonge bomen, oude bomen die zwaar gesnoeid worden en bomen met een dunne schors (een gevoelige ‘huid’) zijn bijzonder kwetsbaar voor zonnebrand. Voorbeelden van boomsoorten met een dunne schors zijn Fagus, Carpinus en Tilia. Zonnebrand kan leiden tot schorsbeschadiging, vochtverlies en uiteindelijk het afsterven van takken of zelfs de gehele boom. Naast de directe schade, verzwakt zonnebrand de natuurlijke afweer van bomen. Hierdoor worden ze vatbaarder voor ziekten en plagen.
Aanhoudende stijging van UV-straling
De studie “Increasing Surface UV Radiation in the Tropics and Northern Mid-Latitudes due to Ozone Depletion after 2010” (2023) laat zien dat in 2023 de niveaus van UV-straling wereldwijd hoog blijven. In sommige regio’s is er een aanhoudende stijging van UV-straling, veroorzaakt door het vertraagde herstel van de ozonlaag. Met name in de tropen en gematigde gebieden op het noordelijk halfrond is een toename van de UV-straling waargenomen na 2010. Ondanks internationale inspanningen, zoals het Montreal Protocol, om de ozonlaag te herstellen.
Bomen beschermen flora en fauna tegen UV-straling
Onderzoekers hebben ontdekt dat bomen flora en fauna kunnen beschermen tegen schadelijke UV-straling door schaduw te bieden met hun kroon. Daarnaast produceren veel boomsoorten beschermende stoffen, zoals flavonoïden en fenolen, in hun bladeren, die fungeren als natuurlijke UV-filters. Deze stoffen absorberen en verspreiden UV-straling, waardoor de schade aan plantencellen wordt verminderd. Deze mechanismen helpen niet alleen de bomen zelf, maar ook de onderliggende vegetatie en dieren die van deze bomen afhankelijk zijn. Dit blijkt uit het hoofdstuk “Ultraviolet radiation and its effects on plants” in het boek Plant Stress Physiology (2023).
| Wist je dat een goede zonnebrandcrème niet alleen mensen bescherming biedt tegen schadelijke UV-straling, maar ook bomen?
Bomen hebben bescherming nodig
Voor een effectieve preventie van zonnebrand bij bomen kunnen beschermende maatregelen worden genomen, zoals het selecteren van klimaatbestendige boomsoorten en het toepassen van stambeschermers. Zo zijn er stambeschermers van kokos, bamboe en jute die luchtdoorlatend zijn en de boom tegelijkertijd bescherming bieden tegen zonnebrand. Daarnaast is er een mogelijkheid om bomen in te smeren met een soort ‘bomenzonnebrandcrème’. Deze witte stambeschermingspasta heet ArboFlex en reflecteert het zonlicht in plaats van het te absorberen. Dit helpt de temperatuur van de stam laag te houden en voorkomt oververhitting.
Regelmatig voldoende water geven, vooral tijdens hete zomermaanden, helpt bomen om gehydrateerd en veerkrachtig te blijven tegen UV-stress. Een goede waterhuishouding is cruciaal om uitdroging en schade door UV-straling te voorkomen. Om bomen de juiste hoeveelheid bewatering toe te dienen, worden gietranden, ondergrondse bewateringssystemen en bewateringzakken veelvuldig toegepast.
Wees zuinig op bomen
Bomen, en dan met name volwassen bomen, zijn van onschatbare waarde om onze planeet af te koelen in de strijd tegen klimaatverandering. Daarom moeten we er zuinig op zijn. GreenMax is sinds 1995 dé specialist op het gebied van bomen in de openbare ruimte. Het is onze missie om bomen een plek te geven tussen beton, bestrating en bebouwing. We denken graag met je mee om de bomen in jouw gebied of omgeving gezond oud te laten worden tijdens een volledig vrijblijvend adviesgesprek. Doe je mee met onze missie?